Diz eklemi anatomik yapısı ve fonksiyonlarının oldukçaluğu niçiniyle istikrarda kalabilmesi ve fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için yumuşak doku dayanağına gereksinim duyar. Diz ekleminin yumuşak doku takviyeleri eklem içi ve eklem dışı olarak 2 kümede incelenir.
1-Eklem içi yapılar:
Ön çapraz bağ
Art çapraz bağ
İç menüsküs
Dış menüsküs
2-Eklem dışı yapılar:
İç yan bağ
Dış yan bağ
Kaslar
Bu yapıların bir yahut birden çoksında faydalanma olması diz ekleminin fonksiyonlarını bozabileceği üzere eklemin anatomik bütünlüğünü de bozacaktır. Diz faydalanmaları çoklukla spor faydalanması formunda olmakla birlikte trafik kazası, yüksekten düşme, direk darbe ve diz burkulması formunda olmaktadır. faydalanmanın şiddeti ekseriyetle eklemin gördüğü hasarla gerçek orantılıdır. Tedaviye 2 evre olarak bakmak gerekir: Öncelikle acil tedavi; faydalanmadan daha sonrasındaki yapılması gerekenler. İkinci kademede ise dizin yapısal ve işlevsel bütünlüğünü sağlayacak olan tedavi.
Acil Tedavi: Birinci etapta eklemde çıkık yahut kırık olup olmadığına bakılmalı var ise bunların acil tedavisi yapılmalıdır. Diz faydalanmalarında bilhassa çıkıklarda damar ve hudut faydalanmaları çoğunlukla görülmektedir. Bunların kıymetlendirilmesi yapılıp tedavisi kesinlikle acil olarak yapılmalıdır. Şayet damar ve hudut faydalanması yoksa hasar bakılırsan eklem istirahata alınmalı (alçı, bandaj yahut dizlikle) buz uygulaması ve ilaç tedavisi ile eklemin yatışması beklenmelidir. bu vakitte hasta bacağının üzerine basmaktan kaçınmalı gerekirse koltuk değneği kullanmalıdır. Eklem yatıştıktan daha sonra diz, ortopedist tarafınca yeniden değerlendirilmeli ve eklemdeki bağ faydalanmasının derecesi belirlenmelidir.
Evre I: Bağda tam olmayan bir yırtık vardır. Bağın devamlılığı vardır ve bulgular çoklukla hafifçetir. Birinci kademede uygulanan istirahat, buz ve ilaç tedavisi kafidir.
Evre II: Bağ tam olarak yırtılmamıştır lakin uzunluğunda uzama ve esneme vardır. Çoklukla 3–4 haftalık eklemin sabitlenmesi ile tedavi edilebilirler fakat tam düzgünleşme olmaması durumunda cerrahi tedavi gerekebilir.
Evre III: Bağ tam kopuktur. Eklemde boşluk hissi vardır. Bu cins faydalanmalarda cerrahi dışı tedaviler uygulanabilir lakin kâfi güzelleşme olmaması durumunda eklemde kalıcı boşluk hissi ve subluksasyon(yarı çıkık) gelişebilir. Bu durumda bağın tamiratı yahut bir daha yapılandırılması gerekecektir.
Diz ekleminin en sık yaralanan bağları iç yan bağ, ön çapraz bağ ve dış yan bağlarıdır. Art çapraz bağ nadiren yırtılır ve çoklukla dize gelen direk darbeler kararı oluşur. Bağ faydalanmaları tek olabileceği üzere oldukçalu bağ faydalanması biçiminde de olabilir. Bu durum ekseriyetle diz çıkığı olarak sonuçlanır ve ağır faydalanmalardır. Acil tedavi daha sonrası sıklıkla cerrahi tedavi gerekir.
İç yan bağ faydalanmaları: İç yan bağ dizin iç kısmının açılmasına mani olduğu için ayakta dururken dize yandan gelen darbelerde çok gerilmeye bağlı olarak yaralanabilir. Bu durumda dizin iç kısmı açılırken dış kısmı daralır. Bu faydalanma tek başına olabileceği üzere öbür bağ faydalanmaları ile beraberde olabilir. İç yan bağ ile birlikte en sık yaralanan yapılar ön çapraz bağ ve menisküstür. Tedavide ek faydalanma olup olmaması kıymetlidir. İzole faydalanmalarda çoklukla cerrahi dışı tedaviler kâfi iken çapraz bağ ve menisküs faydalanmasının eşlik etmesi durumunda cerrahi tedavi gerekebilir.
Dış yan bağ faydalanması: Dış yan bağda ise mekanizme tam aksi olarak işler. Dizin iç tarafına gelen darbe ile dış taraf açılırken iç taraf kapanır ve dış yan bağda artan gerginlik faydalanmaya yol açabilir. Güzelleşmesi iç yan bağa göre daha yavaş ve zordur. Bu niçinle dizin sabitlenme müddetinin iç yan bağa bakılırsa daha uzun olması gerekir. Tedavisi evre I ve II faydalanmalarda iç yan bağ üzeredir. Evre III faydalanmalarda cerrahi gerekir.
Ön çapraz bağ faydalanmaları: Çoğunlukla spor faydalanmaları halinde olmaktadır. Bilhassa halı alanda yapılan sporlarda sahanın kaymaması niçiniyle aykırı hareketler sırasında ayağın yerde sabit kalması ve uyluğun dışa dönmesi kararı bağ yırtılır. Ön çapraz bağ faydalanmalarının tedavisi ekseriyetle hastanın muhtaçlıkları, dizin instabilitesi ve ek faydalanma olup olmaması belirler. Hasta etkin spor yapıyor ve devam etmek istiyorsa, genç hasta ise, dizdeki boşluk hissi günlük hayatını yahut mesleksel hayatını olumsuz etkiliyorsa ve ek menisküs yahut bağ faydalanması var ise cerrahi tedavi uygulanmalıdır. Cerrahi tedavide bağın onarılması çapraz bağların düzgünleşme potansiyellerinin yetersiz olması niçiniyle başarısız olmasından dolayı bağın bir daha yapılandırılması tercih edilir. Çoklukla kişinin kendisinden alınan diz kapağı kirişi yahut art adale kirişi kullanılır. Kadavra kirişleri de kullanılabilir.
Diz bağ faydalanmasında tedavi ister cerrahi ister cerrahi dışı olsun fizik tedavi kuraldır. Tedavi sırasında ve daha sonrasında eklemin hareket açıklığının korunması ve kasların güçlendirilmesi tedavinin muvaffakiyetin etkilemektedir.
Menüsküs faydalanması: menüsküsler diz ekleminde fazlaca değerli işlevlere sahiptir. Bunlar yük iletimi, hareketler sırasında uyluk ve kaval kemiğinin ahengini sağlamak ve eklemin stabiltesini (eklemin yerinde kalmasını) sağlamaktır. faydalanma düzeneği ekseriyetle ayak yerde sabitken uyluğun dışa dönmeye zorlanması ile oluşur. Daha ileri yaşlardaki hastalarda menüsküslerde yıpranma var ise daha sıradan zorlanmalarda(diz çökme merdiven inme boşa basma gibi)oluşur. Menüsküs yırtıklarının teşhisinde çoklukla faydalanma kıssası ve muayene kafidir. Ek faydalanma kuşkusu ve klinik net değilse MR çekilerek teşhis konulabilir. Tedavide hastanın şikâyetleri ve yırtığın derecesi karar vermekte değerlidir. Çoklukla tercih edilen tedavi eklemin kamera ile görüntülenerek kapalı sistemle menisküsün yırtık kısımlarının temizlenmesidir. Uygun hasta ve yırtıklarda menisküs tamiratı yapılabilir.
Kas faydalanması: Diz ekleminin etrafındaki kaslarda faydalanma spor öncesi gereğince ısınma antrenmanı yapılmaması kararı kasların çok gerilmeye maruz kalmasıyla oluşur. Önemli faydalanmaları enderdir ve çoklukla küçük kas yırtılması halinde oluşur. Tedavisi sıklıkla istirahat, buz ve ilaç tedavisi daha sonrasında da fizik tedavi uygulanmasıdır. Nadiren kasların kemiğe yapışma yerlerinden tam olarak kopması olabilir. Bu durumda kasın fonksiyonuna bağlı olarak yerine cerrahi olarak dikilmesi gerekebilir.
1-Eklem içi yapılar:
Ön çapraz bağ
Art çapraz bağ
İç menüsküs
Dış menüsküs
2-Eklem dışı yapılar:
İç yan bağ
Dış yan bağ
Kaslar
Bu yapıların bir yahut birden çoksında faydalanma olması diz ekleminin fonksiyonlarını bozabileceği üzere eklemin anatomik bütünlüğünü de bozacaktır. Diz faydalanmaları çoklukla spor faydalanması formunda olmakla birlikte trafik kazası, yüksekten düşme, direk darbe ve diz burkulması formunda olmaktadır. faydalanmanın şiddeti ekseriyetle eklemin gördüğü hasarla gerçek orantılıdır. Tedaviye 2 evre olarak bakmak gerekir: Öncelikle acil tedavi; faydalanmadan daha sonrasındaki yapılması gerekenler. İkinci kademede ise dizin yapısal ve işlevsel bütünlüğünü sağlayacak olan tedavi.
Acil Tedavi: Birinci etapta eklemde çıkık yahut kırık olup olmadığına bakılmalı var ise bunların acil tedavisi yapılmalıdır. Diz faydalanmalarında bilhassa çıkıklarda damar ve hudut faydalanmaları çoğunlukla görülmektedir. Bunların kıymetlendirilmesi yapılıp tedavisi kesinlikle acil olarak yapılmalıdır. Şayet damar ve hudut faydalanması yoksa hasar bakılırsan eklem istirahata alınmalı (alçı, bandaj yahut dizlikle) buz uygulaması ve ilaç tedavisi ile eklemin yatışması beklenmelidir. bu vakitte hasta bacağının üzerine basmaktan kaçınmalı gerekirse koltuk değneği kullanmalıdır. Eklem yatıştıktan daha sonra diz, ortopedist tarafınca yeniden değerlendirilmeli ve eklemdeki bağ faydalanmasının derecesi belirlenmelidir.
Evre I: Bağda tam olmayan bir yırtık vardır. Bağın devamlılığı vardır ve bulgular çoklukla hafifçetir. Birinci kademede uygulanan istirahat, buz ve ilaç tedavisi kafidir.
Evre II: Bağ tam olarak yırtılmamıştır lakin uzunluğunda uzama ve esneme vardır. Çoklukla 3–4 haftalık eklemin sabitlenmesi ile tedavi edilebilirler fakat tam düzgünleşme olmaması durumunda cerrahi tedavi gerekebilir.
Evre III: Bağ tam kopuktur. Eklemde boşluk hissi vardır. Bu cins faydalanmalarda cerrahi dışı tedaviler uygulanabilir lakin kâfi güzelleşme olmaması durumunda eklemde kalıcı boşluk hissi ve subluksasyon(yarı çıkık) gelişebilir. Bu durumda bağın tamiratı yahut bir daha yapılandırılması gerekecektir.
Diz ekleminin en sık yaralanan bağları iç yan bağ, ön çapraz bağ ve dış yan bağlarıdır. Art çapraz bağ nadiren yırtılır ve çoklukla dize gelen direk darbeler kararı oluşur. Bağ faydalanmaları tek olabileceği üzere oldukçalu bağ faydalanması biçiminde de olabilir. Bu durum ekseriyetle diz çıkığı olarak sonuçlanır ve ağır faydalanmalardır. Acil tedavi daha sonrası sıklıkla cerrahi tedavi gerekir.
İç yan bağ faydalanmaları: İç yan bağ dizin iç kısmının açılmasına mani olduğu için ayakta dururken dize yandan gelen darbelerde çok gerilmeye bağlı olarak yaralanabilir. Bu durumda dizin iç kısmı açılırken dış kısmı daralır. Bu faydalanma tek başına olabileceği üzere öbür bağ faydalanmaları ile beraberde olabilir. İç yan bağ ile birlikte en sık yaralanan yapılar ön çapraz bağ ve menisküstür. Tedavide ek faydalanma olup olmaması kıymetlidir. İzole faydalanmalarda çoklukla cerrahi dışı tedaviler kâfi iken çapraz bağ ve menisküs faydalanmasının eşlik etmesi durumunda cerrahi tedavi gerekebilir.
Dış yan bağ faydalanması: Dış yan bağda ise mekanizme tam aksi olarak işler. Dizin iç tarafına gelen darbe ile dış taraf açılırken iç taraf kapanır ve dış yan bağda artan gerginlik faydalanmaya yol açabilir. Güzelleşmesi iç yan bağa göre daha yavaş ve zordur. Bu niçinle dizin sabitlenme müddetinin iç yan bağa bakılırsa daha uzun olması gerekir. Tedavisi evre I ve II faydalanmalarda iç yan bağ üzeredir. Evre III faydalanmalarda cerrahi gerekir.
Ön çapraz bağ faydalanmaları: Çoğunlukla spor faydalanmaları halinde olmaktadır. Bilhassa halı alanda yapılan sporlarda sahanın kaymaması niçiniyle aykırı hareketler sırasında ayağın yerde sabit kalması ve uyluğun dışa dönmesi kararı bağ yırtılır. Ön çapraz bağ faydalanmalarının tedavisi ekseriyetle hastanın muhtaçlıkları, dizin instabilitesi ve ek faydalanma olup olmaması belirler. Hasta etkin spor yapıyor ve devam etmek istiyorsa, genç hasta ise, dizdeki boşluk hissi günlük hayatını yahut mesleksel hayatını olumsuz etkiliyorsa ve ek menisküs yahut bağ faydalanması var ise cerrahi tedavi uygulanmalıdır. Cerrahi tedavide bağın onarılması çapraz bağların düzgünleşme potansiyellerinin yetersiz olması niçiniyle başarısız olmasından dolayı bağın bir daha yapılandırılması tercih edilir. Çoklukla kişinin kendisinden alınan diz kapağı kirişi yahut art adale kirişi kullanılır. Kadavra kirişleri de kullanılabilir.
Diz bağ faydalanmasında tedavi ister cerrahi ister cerrahi dışı olsun fizik tedavi kuraldır. Tedavi sırasında ve daha sonrasında eklemin hareket açıklığının korunması ve kasların güçlendirilmesi tedavinin muvaffakiyetin etkilemektedir.
Menüsküs faydalanması: menüsküsler diz ekleminde fazlaca değerli işlevlere sahiptir. Bunlar yük iletimi, hareketler sırasında uyluk ve kaval kemiğinin ahengini sağlamak ve eklemin stabiltesini (eklemin yerinde kalmasını) sağlamaktır. faydalanma düzeneği ekseriyetle ayak yerde sabitken uyluğun dışa dönmeye zorlanması ile oluşur. Daha ileri yaşlardaki hastalarda menüsküslerde yıpranma var ise daha sıradan zorlanmalarda(diz çökme merdiven inme boşa basma gibi)oluşur. Menüsküs yırtıklarının teşhisinde çoklukla faydalanma kıssası ve muayene kafidir. Ek faydalanma kuşkusu ve klinik net değilse MR çekilerek teşhis konulabilir. Tedavide hastanın şikâyetleri ve yırtığın derecesi karar vermekte değerlidir. Çoklukla tercih edilen tedavi eklemin kamera ile görüntülenerek kapalı sistemle menisküsün yırtık kısımlarının temizlenmesidir. Uygun hasta ve yırtıklarda menisküs tamiratı yapılabilir.
Kas faydalanması: Diz ekleminin etrafındaki kaslarda faydalanma spor öncesi gereğince ısınma antrenmanı yapılmaması kararı kasların çok gerilmeye maruz kalmasıyla oluşur. Önemli faydalanmaları enderdir ve çoklukla küçük kas yırtılması halinde oluşur. Tedavisi sıklıkla istirahat, buz ve ilaç tedavisi daha sonrasında da fizik tedavi uygulanmasıdır. Nadiren kasların kemiğe yapışma yerlerinden tam olarak kopması olabilir. Bu durumda kasın fonksiyonuna bağlı olarak yerine cerrahi olarak dikilmesi gerekebilir.